Otomotiv sektörü başta olmak üzere birçok sektörü olumsuz etkileyen çip krizini mutlaka duymuşsunuzdur. Peki, yaşnızca 5 yılda birçok büyük firmayı olumsuz etkileyen ve günlük hayatımızda dahi etkilerini görmeye başadığımız bu “çip krizi” nedir? Gelin birlikte çip krizine yol açan sürece ve krizin global etkilerine bir göz atalım!
Çip Krizi Nedir?
Otomobillerden akıllı diş fırçalarına kadar birçok alanda kullanılan çiplerin üretiminin küresel talebi karşılayamaması sonucunda ortaya çıkan krize “çip krizi” denir. Tarihin birçok döneminde kısa süreli çip krizleri yaşansa da 2018 yılında başlayan ve hâlâ devam eden kriz en uzun soluklusudur.
Çip krizinin kendini en çok belli ettiği sektörlerden biri ise otomotivdir; çünkü çip krizi baş gösterdiğinde üretici firmalar, akıllı telefon ve akıllı ev teknolojilerine öncelik vermiştir ve otomotiv sektöründe tedarik zincirlerinin bozulması, sipariş iptalleri, bazı markaların elektrikli otomobil projelerini rafa kaldırması gibi sonuçlar doğmuştur. Otomobil sektöründe çip krizini incelemeden önce gelin birlikte çip krizinin nedenlerine bir bakalım!
Çip Krizi Nedenleri
Çip krizi nedenlerini politik nedenler ve doğal afetler olarak 2’ye ayırabiliriz. 2018 yılında politik nedenler ile başlayan çip krizi, elektrikli otomobil yarışları ve 2019 sonrasında yaşanan pandemi ile doruğa ulaşmıştır.
Politik Nedenler
Her şey 2016 yılında ABD’nin Çin’e ambargo uygulaması ile başladı. 2016 yılına kadar, ABD’nin teknolojide başı çektiği alanlardan biri de çip üretimiydi; ancak, Tayvan ve Çin’in alanda yaptığı atılımlar ABD’nın pazar payını düşürmeye başladı. Sahip olduğu gücü korumayı hedefleyen ABD, Çin’e ambargo uygulama kararı aldı ve çip krizine giden yol açıldı. Çin üretimi ürünlerin yasaklanmasını da içeren bu ambargo nedeniyle Çin menşeli firmalar ciddi sorunlarla karşılaştı. Ancak, Huawei ambargo öncesinde zaten yüksek miktarda silikon çip siparişinde bulunmuştu ve bu durum, teknolojini yarışını bir miktar kızıştırdı.
Huawei’in önü kesilemeyince, Apple ve diğer ABD’li teknoloji firmaları da olası bir çip krizine karşı taleplerini arttırdılar ve arz-talep dengesizliğine neden oldular. Akıllı telefon ve ev teknolojileri üreticilerinin normalin üzerindeki siparişleri, silikon çiplerin üretimdeki yerinin büyük olduğu otomotiv sektörü başta olmak üzere birçok başka sektörün tedarik zincirinin bozulmasına neden oldu. 2019 yılında başlayan pandemi ile durum daha da kötüleşti.
Doğal Afetler ve Pandemi
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi çip üretiminde başı çeken 3 ülke: ABD, Tayvan ve Çin’dir. Ancak, çip krizi sonrasında yaşanan doğal afetler ve salgın da bu 3 ülkeyi ciddi anlamda vurdu ve krizi derinleştirdi.
- Pandemi
2018 sonunda Çin’de başlayan Covid-19 salgını, birçok fabrikanın durmasına, sınırların kapatılmasına ve haliyle hem üretim hem de dağıtımın ciddi anlamda zarar görmesine neden oldu. Salgının dünyaya yayılması ve bir pandemi haline gelmesi ise bu sorunu ABD ve Tayvan’da da yıkıcı hale getirdi. Zaten talebi karşılamakta yetersiz olan üretim sekteye uğradı ve hâlihazırda üretilen çipler de kapalı olan sınırlar ve limanlar nedeniyle dağıtılamadı.
- Elektrik kesintileri
ABD’de mevsim normallerinin altında seyreden hava sıcaklıklarının uzun süreli elektrik kesintilerine neden olduğunu hatırlarsınız. Elektrik kesintileri öyle bir boyuta ulaştı ki özellikle kuzey bölgelerde günlerce süren kesintiler yaşandı. Haliyle fabrikalar da bu durumdan nasibini aldı ve üretimler durdu. ABD ekonomisine darbe indiren bu doğa olayları, global çip krizini de körükledi.
- Kuraklık
Bir diğer büyük çip üreticisi olan Tayvan’da da küresel ısınmanın etkileri baş gösterdi ve bu sefer de mevsim normalleri üzerinde seyreden hava sıcaklıkları kuraklığa neden oldu. Ülke yönetimi, ülkede yaşanan su kriziyle baş edebilmek için birçok fabrikaya su tüketimi kısıtlaması getirdi; bu firmalar arasında dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC de vardı. TSMC’nin üretim hacminin azalması dünyanın her yerinde kendini hissettirdi.
ABD’nin açtığı teknoloji savaşı ile başlayan bu süreç, doğal afetler gibi beklenmeyen faktörlerin de etkisiyle tırmandı da tırmandı ve 5 yıldır süren bir kriz haline geldi. Öyle ki Apple gibi büyük firmalar dahi üretimlerini ertelemek ve yeni ürünlerini piyasaya daha geç sürmek zorunda kaldı. Ancak, süreçten de anlaşılacağı üzere, akıllı telefon ve ev teknolojisi üreticilerinin bile etkilendiği bu krizin etkisi en çok otomotiv piyasasında hissedildi. Peki, neden?
Otomotiv Sektöründe Çip Krizi
Öncelikle otomotiv sektöründe çip krizinin daha ağır hissedilme nedenlerinden birinin sektörün erken çip siparişleri konusunda hazırlıksız yakalanması olduğunu söyleyebiliriz. Zirâ çip krizinde erken aksiyon alanlar genelde akıllı telefon, bilgisayar ve ev teknolojileri üreticileri, yani girdikleri teknoloji yarışı ile çip krizinin başlamasında da başı çeken sektörler. Ancak çip krizinin otomotiv sektöründeki etkisinin çok daha önemli bir nedeni var: Otomobil üretimindeki yüksek miktarda çip ihtiyacı. Öyle ki:
- Ortalama bir otomobilde 1000’den fazla
- Elektrikli otomobillerde yaklaşık 2000 adet
- Otonom araçlarda ise 10.000’den fazla çip kullanılıyor.
Yani yalnızca ortalama bir otomobil için dahi ciddi anlamda çipe ihtiyaç duyuluyorken, elektrikli otomobil ve otonom araç yarışlarının arttığı günümüzde sektör için çip ciddi bir ihtiyaç ve çip krizi olmasa dahi arz-talep planlaması doğru yapılmadığı takdirde üretim sorunlarının yaşanması normal.
Hal böyle olunca birçok otomobil üretici çip krizi nedeniyle elektrikli otomobil planlarını ertelemek zorunda kaldı; hatta üretimde küçülmeye gitti. Bu markaların başında Mazda ve Honda‘yı gösterebiliriz; yani dünyanın en büyük üreticileri dahi çip krizinden payını aldı.
2021 sonrasında tablo öyle bir boyuta ulaştı ki firmalar, araç siparişlerini ertelemek zorunda kaldı. Dünyanın birçok ülkesinde insanlar, paraları olmasına rağmen yeni modeller tedarik edilemediği için satın alamaz hale geldiler ve uzun otomobil bekleme listeleri oluştu.
Çip Krizi Ne Zaman Bitecek?
Ekonomistlerin de gündeminde olan çip krizinin ne zaman sonlanacağına dair olumlu senaryolar 2023 üzerineydi. Ancak, 2023 yılında da çip krizi sektörde kendini tedarik sorunları ve yüksek araç fiyatları olarak göstermeye devam ediyor. Pandemi nispeten çözülse de Çin’de kısıtlamalar devam ediyor ve Ukrayna-Rusya savaşı da dağıtım zincirlerini sekteye uğratıyor. Bu nedenle, çip krizinin sonlanması umutları bu sene de rafa kalktı gibi.
Sıkça Sorulan Sorular
2018’de başlayıp günümüze kadar devam eden ve çip üretiminin artan talepleri karşılayamaması nedeniyle doğan krize “çip krizi” denir.
Dünya’da çip üretimi en yüksek olan 3 ülke: ABD, Çin ve Tayvan’dır.
Çip krizinden en çok etkilenen sektörlerin başında otomotiv ve bilgisayar geliyor.
Çünkü ortalama bir otomobilde 1000’den fazla, bir elektrikli otomobilde 2000’den fazla, otonom araçlarda ise 10000’den fazla çip kullanılıyor.