Birçok sürücü retarder kelimesini duymuştur.Ancak retarderin anlamını bilmiyor olmanız oldukça doğal; çünkü retarder normal binek otomobillerde değil, daha çok otobüs, kamyon gibi ağır araçlarda karşımıza çıkan bir sistem. Peki, nedir bu retarder? Gelin retarderin ne olduğuna ve ne işe yaradığına hızlıca bakalım!
Retarder Nedir?
İkincil fren sistemlerinin hepsine “retarder” yani “geciktirici / yavaşlatıcı” ismi verilmektedir. Binek otomobillerde yalnızca birincil fren sistemleri bulunur. Bu basit fren sistemleri, fren diski ve balataların sürtünmesi sayesinde aracın yavaşlamasını sağlar. Ancak, söz konusu tır, kamyon, otobüs gibi araçlar olduğunda birincil fren sistemleri yeterli değildir. Özellikle yokuşlarda hem aracı yavaşlatmakta yetersiz kalır hem de nispeten daha ağır araçlar olduğu için fren ömrü kısalır. Bu nedenle, bu tarz araçlarda retarder denilen ikincil frenleme sistemleri kullanılır. Bu sistemler de kendi aralarında 2’ye ayrılır:
Birincil retarder sistemleri: Motor ve egzoz frenleri
İkincil retarder sistemleri: Elektromanyetik ve hidrodinamik retarder
Genelde ağır araçlarda birincil yani normal frenleme sistemi, birincil retarder sistemi ve ikincil retarder sistemi olmak üzere 3 farklı frenleme sistemi aynı anda kullanılır. Örneğin, geleneksel frene ek olarak motor freni ve hidrodinamik retarder kombinasyonu gibi. Bu noktada yalnızca bir kısıtlama vardır: Bir araçta birincil retarder sistemlerinin (motor ve egzoz freni) 2’sinin de aynı anda kullanılabilmesine rağmen, ikincil retarder sistemlerinden yalnızca biri tercih edilir.
Retarder Ne İşe Yarar?
“Retarder nasıl çalışır?” sorusunu cevaplamadan önce, gelin birlikte retarderin faydalarına bir göz atalım!
- Fren esnasında sarsılmayı önler ve yolcu konforunu arttırır.
- Retarder sayesinde hızlanma kontrol altına alınabilir ve böylece, yakıt tasarrufu sağlar.
- Tork üretimini kontrol altında tutmayı sağlar.
- Özellikle yokuş aşağı inişlerde hız kontrolünü ve güvenliği arttırır.
- Fren boşalma riskini ortadan kaldırır.
- Birincil fren sistemlerine binen yükü azaltır.
- Fren balatalarının daha az aşınmasını sağlar.
- Birincil frem sistemlerinin ömrünü uzatır ve bakım maliyetini azaltır.
Özellikle güvenlik ve hız kontrolü üzerinde sağladığı faydalar nedeniyle, ağır araçlarda yapılan frenlerin büyük çoğunluğu retarder vasıtasıyla yapılır. Zaten birincil fren sistemlerinden bağımsız olarak çalıştığı için, geleneksel frenlemeye gerek kalmadan yalnızca retarder frenleri sayesinde stabil bir yolculuk sağlanabilir.
Retarder Nasıl Çalışır?
Birincil retarder sistemleri dediğimiz egzoz ve motor frenleri hemen her araçta bulunan sistemlerdir ve ek olarak ikincil retarder sistemleri ile birlikte çalışırlar. Aracın yavaşlamasında ve yokuş kontrolünde asıl işi yapan ise ikincil retarder sistemleridir ve genelde “hidrodinamik retarder sistemi”, halk arasındaki adıyla “sıvı retarder sistemi” kullanılır. Peki, sıvı retarder sistemi nasıl çalışır?
Retarderin Parçaları
- Şanzıman ve tekerler arasında birbirine bağlı 2 adet dişli bulunur. Ana dişli bir kez dönerken, retarder dişlisi iki kez döner; ancak, hareketleri ters yönlüdür.
- Retarder dişlisi ise retarder sistemine bağlıdır; yani sabit dişli (statör), hareketli rotor ve sıvı haznesi.
- Sıvı haznesi ise retarder devreye girdiğinde rotora aktarılmak üzere yağ bulundurur.
Retarder Çalışma Prensibi
- Retarder devreye girdiğinde, hava basıncından faydalanılarak sıvı haznesindeki yağ hareket ettirilir ve rotora dolmaya başlar.
- Retarder dişlisi ve aynı yönde dönmekte olan rotor arasındaki sabit dişli (statör), iki dişlinin arasını kapatır.
- Bunun sonucunda, içi yağ ile doldurulan rotor ve retarder dişlisi çarpışır ve retarder dişlisinin hareketi kısıtlanır.
- Retarder dişlisi ile şanzıman ve tekerler arasında bulunan ana dişli birbirine doğrudan bağlı olduğu için, retarder dişlisinin hareketi kısıtlanınca, ana dişli de daha az dönmek zorunda kalır.
- Böylece, tekerlere aktarılan güç azaltılır ve tekerler daha az döner; yani araç yavaşlamak zorunda kalır.
Bu sayede, ağır araçlarda birincil fren sistemi zorlanmadan aracın yavaşlaması ya da hız kontrolü sağlanmış olur. Ancak, retarderin çalışma prensibi gereği, retarder aracı durdurmaz; çünkü yavaşlasa dahi dişliler dönmeye devam eder. Aracı durdurmak için birincil fren sistemlerine gerek vardır.
Araçlarda kullanılan sistemler hakkında daha fazla bilgi için Araç Terimleri Sözlüğü‘müzü takip etmeyi unutmayın.
Sıkça Sorulan Sorular
Retarder sistemleri arasında “motor freni” de vardır; ancak sürücülerin vites küçültmekten kastettikleri motor freni ve biirncil retarder sistemi olan motor freni farklı kavramlardır.
İkincil bir frenleme sistemi olan retarder, genellikle tır, kamyon, otobüs gibi nispeten ağır araçlarda kullanılır. Binek otomobillerde ise birincil frenleme sistemleri kullanılır.
Retarder sistemlerinde kullanılan sıvı genellikle “yağ”dır. Ancak, bazı premium araçlarda yağ yerine, antifriz benzeri özel kimyasallar da kullanılır ve yavaşlama performansı arttırılır.
Hayır. Retarder sistemi yalnızca aracı yavaşlatmak ve hız kontrolü sağlamak için kullanılır. Aracın tamamen durması için birincil fren sistemlerine ihtiyaç vardır.
Evet. Ağır araçlarda hız kontrolü ve güvenlik için çok önemli olan retarder sistemi arızası giderilmediğinde, özellikle yokuş aşağı giderken büyük risk oluşur. Ayrıca, zamanla aracın fren sistemleri de aşınır ve hem bakım maliyetleri artar hem de kaza riski.