Halk arasında “dişli kutusu” olarak da bilinen redüktörler, üretim bantlarından sanayilere ve otomobillere kadar birçok farklı alanda karşımıza çıkar. Araç Terimleri Sözlüğü‘müzün bu yazısında, bir dizi paralel dişliden oluşan bu karmaşık sistemin ne işe yaradığını anlamak için “Redüktör nedir?” sorusunu birlikte cevaplayacağız.
Redüktör Nedir?
Redüktör en basit haliyle, devir-tork oranını dişliler yardımıyla dengeleyen ve ayarlayan sisteme verilen isimdir. Otomobil redüktörleri kapalı bir kutu içinde birlikte çalışan dişliler bütünü olarak düşünülebilir; halk arasında redüktöre “dişli kutusu” denme sebebi de budur.
Sanayilerde de sıklıkla karşımıza çıkan bu sistem, otomotivlerde daha çok ağır yük taşımacılığında kullanılan araçlarda, çimento karmada kullanılan mikserlerde vb. kullanılır. Peki, dişlilerinin sayı, büyüklüğü ve türlerine göre farklı amaçlar için kullanılan redüktörlerin çeşitleri nelerdir?
Redüktör Çeşitleri
Redüktörler, dişlilerinin dönme yönüne, kademelerine ve kullanılan dişli türlerine göre 3 ana sınıfa ayrılır:
- Dönme yönüne göre redüktörler
- Kademelerine göre redüktörler
- Dişli türüne göre redüktörler
Her bir sınıftaki değişiklik, redüktörün çevrim oranını, gücünü ve haliyle kullanım alanını da değiştirir.
Dönme Yönüne Göre Redüktör Çeşitleri
- + redüktör
- – redüktör
Dönen ve döndürülen elemanların yönlerinin aynı olduğu redüktörlere “+ redüktör”, farklı olduğu redüktörlere ise “- redüktör” denir. Bu isimlendirme ile kuvvetin yönü belli edilir ya da anlaşılabilir.
Kademelerine Göre Redüktör Çeşitleri
- 1 kademeli
- 2 kademeli
- Çok kademeli
Paralel dişlilerde diş sayısı çevrim oranını etkilediği için, kademe sayısı da hızın değişim sayısını belirtir.
Dişli Türüne Göre Redüktör Çeşitleri
- Düz dişli redüktör
- Paralel dişli redüktör
- Planet dişli redüktör
- Hoya planet redüktör
- Spinea redüktör
- Hypoid dişlili redüktör
- Sonsuz vidalı redüktör
- Harmonik redüktör
- Helisel dişlili redüktör
- Konik dişlili redüktör
- Konik-helisel dişli redüktör
Dişli türü de hızın değişim sayısı, yönü ve maks. kuvvet üzerinde doğrudan etkiye sahiptir ve bu nedenle, dişli türleri de redüktörlere isimlerini verir.
Redüktör seçerken bu 3 bileşen de göz önüne alınır ve redüktörün kullanılacağı aracın hizmet alanı ve ihtiyaçları doğrultusunda seçim yapılır. Ancak, redüktörün çeşidi kadar dayanıklılık oranı, maks. kuvveti ve kullanım koşulları da önemlidir. Bu nedenle, redüktör çeşitlerini ve ne işe yaradıklarını bilseniz dahi seçim konusunda uzmanlara ihtiyacınız olabilir.
Redüktör Ne İşe Yarar?
- Daha az güç ile daha fazla tork üretir.
- Devir-tork dengesini ayarlar.
- Küçük bir hacimle yüksek çevrim oranı elde edilmesini sağlar.
- Araç içindeki farklı noktalar arasında bağlantı kurularak, tork iletişimi sağlar.
- Kuvvetin yönünü değiştirir.
Redüktör ile ayni işleri yapabilen birçok başka mekanizma olmasına rağmen, redüktör hem daha az yer kapladığı hem de dayanıklı olduğu ve bakım maliyeti az olduğu için, bu sistemler arasında en çok tercih edilendir.