Sürüş güvenliği için ABS’nin önemli olduğu hemen hemen her sürücü tarafından biliniyor; ancak, ABS hakkında yanlış bilinenler, doğru bilinenlerden fazla. Bu yanlışların başında ise ABS’nin bir fren çeşidi olduğu geliyor. Peki, aslında ABS nedir ve nasıl çalışır? Güvenli bir yolculuğun temellerinden sayılan ABS fren sisteminin kapsam ve görevlerinin bilinmesi de varlığı kadar önemli. Bu nedenle, araba.com olarak Araç Terimleri Sözlüğü‘müzün bu yazısında, ABS hakkında tüm bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.
ABS Nedir?
Açılımı “anti-lock braking system” olan ABS, Türkçe’ye “kilitlenme karşıtı fren sistemi” olarak çevriliyor. İsminden de anlaşılacağı üzere ABS, ani-sert frenlerde aracın tekerleklerinin kilitlenmesini engelliyor ve savrulma, kayma gibi olumsuz sonuçları minimuma indermenin yanı sıra direksiyon hakimiyetini de arttırıyor. Bazı modellerde yalnızca arka 2 tekerde ABS varken, bazı otomobillerin 4 tekerinde de ABS sistemi bulunuyor. 2’li ya da 4’lü oluşu ABS sisteminin çalışma prensibini değiştirmezken, güvenlik seviyesini ciddi oranda etkiliyor. Bu nedenle, 4 tekerleğinde de ABS olan araçların tercih edilmesi sürüş güvenliği için ısrarla öneriliyor.
Günümüzün modern otomobillerinde standart bir donanım olarak bulunan bu sistem, sürüş güvenliğinin olmazsa olmazlarından sayılıyor ve her geçen gün daha verimli hale getiriliyor. Ancak, oldukça basit bir çalışma sistemine sahip olan ABS, tek başına kazaları önlemekte yeterli olmuyor ve sürücüye ani fren yapması gerektiği anlarda ve ABS devredeyken bazı görevler düşüyor. ABS’nin nasıl çalıştığı kavrandığında bu görevleri de anlamak daha kolay olacaktır. O halde, “ABS’nin görevleri nelerdir ve nasıl çalışır?” inceleyelim!
ABS Ne İşe Yarar?
Klasik frenleme sistemlerine sahip olan araçlarda, tekerlerin basıncı kontrol altında tutulamıyor ve ABS’si olmayan bir araçla ani fren yapıldığında, fren balataları lastiğin dönüşünü tamamen durdurabiliyor ve lastikler kilitlenebiliyor. Bu durumun en basit sonucu aracın hiç yavaşlamaması yani frenin işe yaramaması iken, kilitlenmeye bağlı olarak aracın savrulması, yoldan çıkması ve takla atması gibi çok daha ağır senaryolar da yaşanabiliyor.
ABS’li bir araçta ise sürekli hız sensörleri çalışıyor ve her bir tekerin hızını takip edebiliyor. (Tabii 4 tekerde de ABS varsa…) Böylece, ekstrem hava koşullarında ya da ani fren yapıldığında ABS, tekerlerin devir sayısındaki değişim ve fren basınçlarına anlık olarak müdahale edebiliyor. Bu basit müdahaleler sayesinde ABS sistemi aşağıdaki faydaları sağlayabiliyor:
- Fren mesafesini kısaltıyor ve ani frenlerin daha etkili olmasını sağlıyor.
- Tekerlerin kilitlenmesini önlüyor ve aracın kaymasını engelliyor.
- Ayrıca, kilitlenme olmadığı için savrulma, yoldan çıkma gibi olumsuz durumlar engellenebiliyor.
- Ekstrem hava koşullarında ya da ani fren gerektiren durumlarda direksiyon hakimiyetini arttırıyor. Böylece, aracın kontrolden çıkması zorlaşıyor.
- Araç fren aksamlarında bir sorun olduğunda ise yine ABS’nin devir ve basınç kontrolü sayesinde aracın fren kabiliyeti korunabiliyor.
- ABS ayrıca, patinaj durumlarında ARS ile birlikte çalışarak yol tutuşunu arttırıyor ve yeniden kontrolü sürücüye veriyor.
Yani sanılanın aksine ABS, yalnızca yağmurlu, karlı havalarda ya da kaza anlarında değil, seyahatin her anında sürücüye kolaylık sağlayarak, sürüş güvenliğini arttırıyor. “Peki, ABS bütün bu işlemleri nasıl gerçekleştiriyor?” diyenler için, işte ABS’nin çalışma prensibi!
ABS Nasıl Çalışır?
ABS sistemi yalnızca 4 parça sayesinde çalışıyor:
- Hız sensörleri
- Valfler
- Elektronik kontrol ünitesi
- Hidrolik kontrol ünitesi (Pompa)
- 4 tekerde de bulunan hız sensörleri, tekerlerin dönme hızını anlık olarak takip ediyor ve topladığı verileri elektronik kontrol ünitesine aktarıyor.
- Elektrik kontrol ünitesi ise bu verilen analizi, takibi ve gerekli aksiyonların alınması işlevlerini yerine getiriyor.
- Eğer fren basıncına müdahale edilmesi gerekiyorsa, elektrik kontrol ünitesi hidrolik kontrol ünitesine (pompaya) gerekli komutları gönderiyor.
- Elektrik kontrol ünitesinden gelen komut doğrultusunda pompa ve valfler devreye giriyor.
- Pompa (hidrolik kontrol ünitesi), hidrolik basıncı arttırıp frenleme gücünü arttırmak ya da düşürmek, fren pompalamak gibi görevleri üstleniyor.
- Valfler ise ana silindirden gelen basıncın frenlere aktarımını kontrol ediyor ve böylece fren basıncı kontrol altında tutuluyor ve tekerlerin kilitlenmesi engelleniyor.
ABS çalışma prensibi ilk bakışta biraz uzun gözüküyor olabilir; ancak bu adımların hepsi saniyeden daha kısa bir sürede birbirlerine paralel olarak gerçekleştiriliyor. ABS fren sisteminin ani frenlerde hızlı tepki vermesini, sürücünün kontrolü kaybetmesini engellemesini ve yaklaşık 100 yıldır tahtını korumasını sağlayan da bu hızlı tepkiler.
ABS sisteminin sürüş güvenliği üzerindeki etkisi tartışılmaz bir gerçek. Ancak, bazı sürücüler ABS sistemleri olmasına rağmen, ani frenlerde hissettikleri direnç ve titreşim nedeniyle endişeleniyor. Peki, ABS devredeyken yaşanan titreşim ve zorlanmanın nedeni ne? Bu sorunun cevabını vermek için gelin valfleri biraz daha ayrıntılı inceleyelim; çünkü sorunun cevabı valflerde.
ABS Etkinken Neden Titreşim Olur?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi ABS devreye girince hissedilen titreşim ve direncin nedeni valfler, daha doğrusu valflerin konumu. Esasen 3 valfler farklı konuma sahip:
- Valflerin 1. konumunda: Ana silindirden gelen basınç doğrudan frenlere aktarılıyor; yani fren basıncı artmaya devam ediyor.
- Valflerin 2. konumunda: Valfler aslında kapalı kalıyor; yani ana silindirden gelen basınç engelleniyor ve fren basıncı azaltılıyor.
- Valflerin 3. konumunda: Valfler yalnızca kısmi olarak kapanıyor; yani ana silindirden gelen basınç kısmi olarak iletiliyor ve fren gücü/basıncı kontrol altında tutuluyor.
İşte, valflerin 3. konumdayken gerçekleştirdiği kısmi basınç iletimi, sistemde direnç olarak karşılık buluyor ve araç duruncaya kadar valf 3. konumda kaldığı için araçta hafif titreşimler meydana geliyor. Ancak, endişelenmenize gerek yok; çünkü bu durum yalnızca ABS’nin etkin olarak çalıştığını gösteriyor, herhangi bir arızayı değil. Bu titreşimi hissettiğinizde tek yapmanız gereken, ayağınızı frenden çekmeden ya da frene uyguladığınız kuvveti azaltıp/arttırmadan aracın durmasını beklemek. Böylece, ABS sistemi doğru tepkiyi verebilir ve en güvenli şekilde durma işlemini gerçekleştirebilir.
ABS Ne Kadar Güvenli?
Sürüş güvenliği için ABS’nin ne kadar önemli olduğuna değindik. Peki, güvenlik için ABS yeterli midir ya da ABS ne kadar güvenlidir? Günümüzde araç teknolojilerinde çok hızlı değişimler olmasına rağmen, ABS tahtını korumaya devam ediyor; hem de yaklaşık 100 yıldır. Üstelik günümüzün en teknolojik araçları olarak görülen otonom araçlarda dahi destekleyici donanım sistemleri arasında ABS’ler mevcut. Ancak, her teknolojide olduğu gibi ABS’de de sınırlar var!
Eğer aracınızda yalnızca ABS varsa, şunu bilmelisiniz ki: ABS’nin size sağladığı güvenlik asla %100 değil, güvenliğiniz biraz da yolun durumuna ve sizin sürüş alışkanlıklarınıza bağlı. ABS sistem, fren basıncını ayarlayabilse de bu yalnızca kayma ve kilitlenmeyi engelleyebilir; fren esnasında araç bir engelle karşılaştığında ya da direksiyon hakimiyeti kaybedildiğinde maalesef güvenliğiniz de tehlikeye girer. Ayrıca, ABS sistemi fren mesafesini kısaltsa da yüksek hızlarda ABS de yeterli olmayabilir ve çarpmanın önüne geçemez; ancak hafifletebilir. Bu nedenle, güvenli bir seyahat için güvenlik donanımları tam bir araç dahi kullansanız, sizin de hız ve araç kontrolünü elden bırakmamanız şart.
Araçlarda bulunan sistemler ve çalışma prensipleri hakkında daha fazla bilgi için Sürücü Rehberi‘mizi takip etmeyi unutmayın!
Sıkça Sorulan Sorular
ABS kelimesinin açılımı “anti-lock braking system”, yani kilitlenme karşıtı frenleme sistemi.
Bir araçta ABS yoksa, aracın fren mesafesi uzar ve ani frenlerde kayma olabilir; ayrıca, tekerlerin kilitlenme ihtimali vardır. Kilitlenme durumunda ise aracın kayması, yoldan çıkması ya da direksiyon hakimiyetinin kaybedilmesi gibi senaryolar gerçekleşebilir.
ABS fren sistemine dahil olan hız sensörleri, tekerlerin durumunu sürekli takip eder. Bu sayede, yalnızca ani frenlerde değil, ekstrem yol koşullarında da fren basıncı kontrol edilebilir; yani ABS devreye girer.
Evet. Eğer aracın ABS sisteminde arıza varsa araç ağır kusurlu sayılır ve muayeneden geçmez.
Evet. ABS devredeyken araçta titreşim ve direnç hissetmeniz oldukça normal ve bu durum bir arızanın göstergesi değil; ABS’nin etkin olarak çalıştığının göstergesi.